येँ महानगरपालिका वडा नं. १६ नयाँबजारं ल्हुति वनेबलय् लँय् लाःगु विष्णुमती खुसि ताँ पुल वारी जवय् अर्थात उत्तरपाखे म्हयपि नांया बस्ती दु ।

व बस्तीया छथाय् सिमा व झारपातं त्वपुनाच्वंगु लगभग सछि फुट तजाःगु छगू तीधंगु गुँ च्वय् श्री म्हयपि अजिमाया पीठ दु ।

बिष्णुमती ताँ वारी पूर्वी किनार जुयाः ५–६ मिनेट ति न्यासि वनाः व गुँया च्वकाय् थ्यंकेफइ । थौंकन्हय् येँया न्युरोड गेटं म्हयपि अजिमा पीठ क्वय् तक हे न्ह्याइगु माइक्रोबस सेवा उपलब्ध दु ।

गुँया दक्षिण–पश्चिम क्वं ल्वहंया १५७ त्वाथः गयावनेधुंकाः म्हयपि अजिमा देगःया प्राङ्गण थ्यनी । दक्षिण–पूर्वय् नं अजिमाया देगलय् थहांवनेगु त्वाथः दुगु लँ दु ।

म्हयपि अजिमाया उत्पत्ती व नामकरणः

योगाम्बर–ज्ञानेश्वरी नं धयातःम्ह म्हयपि अजिमाया उत्पत्ति कालखण्ड सीमदुनि । अथेसां थ्व तसकं प्राचिन शक्तिपीठ नालातःगु दु ।

योगाम्बर–ज्ञानेश्वरी म्हयपि अजिमाया उत्पत्ती व नामकरणबारे प्रचलित किम्बदन्ती थुकथं दु, गुगु रहस्यमय व विरोधाभासं नं जाः ।

न्हापांगु किम्बदन्तीः

प्राचिनकालय् नेपाल वयाः प्रवजित जुयाः शान्तिकराचार्यया नामं नांजाःम्ह बौद्ध भिक्षु गौण देशया जुजु प्रचण्डदेवं स्वयम्भू महाचैत्यलिसें उकिया जःखः बसुपुर, वायूपुर, अग्निपुर, शान्तिपुर व नागपुर नांया देगःत दयेकेबिल ।

छन्हु शान्तिपुर गुफाया देवीं नरबली फ्वंबलय् जुजु प्रचण्डदेवं ३२ लक्षणं जाःम्ह थः हे मचाम्ह कायया बली बिल ।

मेगु जन्मय् उम्ह मचा कामरुपकामाख्या (थौंकन्हय् भारत आसाम) य् छम्ह यक्षणीया गर्भं मच्छिन्द्रनाथया रुपं जन्म जुल ।

मचाया सीम्हयात शान्तिपुर देगःया गर्भं म्हुयायंकाः सुरुङ मार्गं उकिया उत्तरपाखे दुगु छगू चीधंगु गुँइ ल्हाकाछ्वत, गनं छगू शक्तिपीठ उत्पन्न जुल ।

थुकथं सीम्हय् उत्पन्न पीठ जूगुलिं म्हयपि शक्तिपीठ धाःगु व शक्तिपीठयात देवीको रुपं नालीगु जूगुलिं म्हयपि अजिमा धाःगु धापू दु ।

निगूगु किम्बदन्तीः

योगाम्बर–ज्ञानेश्वरी म्हसपीठ (म्हयपि) या छम्ह बज्राचार्य पुजारीं नित्य पूजा यायेगु झ्वलय् योगाम्बर–ज्ञानेश्वरीया उजं कथं प्राणी मात्रया कल्याणया लागिं थः ३२ लक्षण जाःम्ह मचाम्ह कायया बलीभोग बिल ।

उम्ह मचा मेगु जन्मय् कामरुपकामाख्या (थौंकन्हय् भारत आसाम)य् छम्ह यक्षणीया कोखं करुणामयया रुपं जन्म जुल ।

थुगु निगुलिं किम्बदन्तीइ न्ह्यथनातःम्ह मचा व मचाया अबु पाःसां पुनर्जन्मया बाखं धाःसा छगू हे दु । गुम्ह द्यः अजिमापिनिगु नितिं बली ब्यूगु खः, व नं पाः ।

निगूगु किम्बदन्तीं न्हापांगु किम्बदन्तीयात खण्डन यासें म्हयपि धइगु थाय् सीम्हय् उत्पन्न शक्तिपीठ मसखें वयां न्ह्यः हे व नांया थाय् खः धइगु क्यं ।

स्वंगूगु खँः

देगःया जीर्णोद्धार क्वचाःगु सम्बन्धि मिति २०५७।१२।२२ या शिलापत्रय् ‘लिच्छवीकालनिसें ‘म्हस्पृङ’ नामं नांजाःगु ‘म्हसपीठत्वाः’ म्हयपिइ विराजमान योगाम्बर ज्ञानेश्वरी द्यः धकाः च्वयातःगु दु ।

थुकिं नं म्हयपियात सीम्हय् उत्पन्न शक्तिपीठ स्वयां नं योगाम्बर–ज्ञानेश्वरी विराजमान जुयाच्वनाबिज्याःगु धाय् नालाकाःगु खनेदु ।

द्यःपिनि मूर्ति दयेकेत म्हयपिया चाः स्वयम्भू महाचैत्य लिक्क शान्तिपुर गुफाया देवीं नरबली फ्वंबलय् बलीभोग ब्यूम्ह मचा (गौण देशया जुजु प्रचण्डदेवया काय्) वा म्हसपृङ (म्हसपि, म्हयपि) य् विराजमान योगाम्बर–ज्ञानेश्वरीया उजनं बलीभोग ब्यूम्ह पुजारी बज्राचार्यया कायया कामरुपकामाख्याया यक्षणीया सन्तान अवलोकितेश्वर करुणामयया रुपं पुनर्जन्म जूगु, वयकःयात सहकालया द्यः नालाः तन्त्र साधना यानाः नेपालय् हःगु व पूर्वजन्मय् वयकःया दिव्य शरिर म्हयपिइ ल्हाकाछ्वःगु जुयाः नेपालय् दुपिं दक्वं करुणामय (यलया बुंगद्यः, येँया जनबहाःद्यः, चोभारया आदिनाथ करुणामय व नालाया श्रृष्टिकान्त करुणामय) लिसें मुख्य मुख्य द्यःपिनि मूर्ति म्हयपिया हे चां दयेकेमाःगु मान्यता दु ।

लिसें उगु मूर्तित स्यंसा मर्मत यायेत थनया हे चा माःगु मान्यता नं दयावःगु दु । गुलिसिनं ला छेँय् भुथू दयेकेत नं थनया चा छकूचा सां ल्वाकछ्यायेगु याः ।

योगाम्बर–ज्ञानेश्वरीया दार्शनिक पक्षः

किम्बदन्ती कथं योगाम्बर–ज्ञानेश्वरीया दार्शनिक पक्षया सर्गः व धरती दथुइया संयोग, अर्थात महाःद्यः व पार्वती दथुइया समागम, पुरुष र प्रकृति (नारी) दथुइया सहवासया रुपं काःगु खनेदु ।

अथेजुयाः योगाम्बर–ज्ञानेश्वरीया ज्वःयात रतिक्रिडारत मुद्राय् क्यनातःगु धाइ । नारी पुरुष दथुइया शारिरिक स्वापूयात प्रथामिकता ब्यूगु जुयाः हे थ्व पीठया नां म्हयपि जूवंगु खःकि धइगु अनुमानयात नं नकारे याये फइमखु ।

थ्व दर्शनया मू हसना प्राणी मात्रया श्रृष्टीया निरन्तरताया स्रोत सम्भोगं सन्तुष्ट जुयाः ध्यान यायेबलय् तत्व ज्ञान प्राप्त जुइ, थुकथं प्राप्त तत्व ज्ञान हे शक्तिया स्रोत खः धकाः थुइकेफइ ।

थुगु हसनायात मनन यायेबलय् झीसं आचार्य रजनीशं (११ डिसेम्बर १९३१ – १९ जनवरी १९९०) ‘सम्भोग से समाधी तक’ धइगु गुगु आध्यात्मिक दर्शन प्रतिपादन यात व प्रचारय् हल, अज्याःगु दर्शन झीगु देशय् इतिहासया अज्ञात कालखण्डय् हे प्रचार व छ्यलाबुलाय् वयेधुंकूगु पुष्टी जुइ ।

म्हयपि अजिमाया दैनिकीः

म्हयपि अजिमाया सुथसिया नित्य पूजा, सनिलया आरतीलिसें मेगु दक्वं कथंया पूजाया लागिं बज्राचार्ययात पुजारी तयेगु परम्परा दु ।

न्हापा न्हापा म्हयपि अजिमाया मूर्तिइ हे बलीभोग बीगु याः । थौंकन्हय् लिक्कया गनेद्यःया मूर्तिइ बलीभोग बीगु यानाच्वंगु दु ।

मनूतयके बलीप्रथाय् विश्वास म्ह्वः जुयावंगु व बली बीपिनि नं बली ब्यूम्ह पशुपंक्षी सफा यायेगु समस्यां नं बलीभोग बीगु चलन हे म्ह्वः जुयावंगु अवस्था दु ।

म्हयपि अजिमाया द्यःछेँ त्यःर व ज्याथाया दथुइ तँलाछि त्वाःया छगू चुकय् दु, गुकियात म्हयपिचुक हे धाइ ।

आः देगः व द्यःछेँ परिसर यचुपिचु, सुरक्षा व सुसाःकुसाःया लागिं महर्जन थरया ज्यापुतय् ६ परिवार दु । उपिं देगः व द्यःछेँय् रोष्टर दयेकाः लच्छि लच्छि २४ घौ हे पाः च्वनी ।

थुकथं पाः च्वंगु बापत उमित देगलय् छाइगु दक्षिणा व मेगु वस्तु दइगु व्यवस्था दु । ‘थुकिं छिकपिनिगु जीवन हनेत गाःला ?’ धकाः न्यनागु न्ह्यसलय् द्यःपाःलाः पंचनारायण महर्जन व मचाकाजी महर्जनं मुसुक्क न्हिलाः धाल ‘दँय् प्यला द्यःया सेवा यायेगु खः । अजिमाया कृपां दक्वं बांलाक हे न्ह्यानाच्वंगु दु । यक्व लोभ नं ला यायेमज्यूनि ।’

उलि थुलि मधाःसां जनसंख्या अप्वयावंगु हुनिं भक्तजनतय् ल्याः नं स्वाभाविक रुपं थहांवनाः अजिमायात छाइगु दक्षिणा व मेगु जिन्सि बांलाक हे दुगुलिं आः जीवन न्ह्याकेत छुं अःपूगु खँ धाःसा निम्हेसिनं स्वीकार यात ।

म्हयपि अजिमाया खःजात्रा व उकिया कुहांवनाच्वंगु अवस्थाः

दँयदसं चैत्र शुक्ल चतुर्दशीं  चैत्र कृष्ण प्रतिपदातक म्हयपि अजिमाया स्वन्हुया खःजात्रा जुइ ।

जात्राया न्हापांगु दिं तँलाछिस्थित द्यःछेँय् दुगु देवीया मूर्ति थीथी कथं छायपियातःगु सिँया खतय् तयाः ज्याथा, थँबहि, गलक्व, सामाखुसि जुयाः म्हयपि देगलय् यंकी व चच्छि अन हे तइ ।

निन्हुगु दि कन्हय (अर्थात चैत्र पुन्हि, ल्हुति पुन्हि) कुन्हु न्हिच्छि देगः परिसरय् हे म्हयपि अजिमाया वार्षिक विशेष पूजा जुइ ।

स्वन्हुगु दिनय् अजिमाया खः येँ महानगरया दक्षिणी वस्ती गोफः, ब्रम्हत्वाः, मजिपातलिसेंया थाय् कःघाइगु कथं पुलांगु नगर क्षेत्रया दक्वं थाय् चाःहिकाः द्यःछेँय् लितयंकाः जात्रा बिसर्जन जुइ ।

थुकथं खःजात्रा याइबलय् थायथासय् पूजा फयेगु याइ ।

न्हापा न्हापा अजिमाया खःजात्रा तःजिक जुइगु याः । देशय् भूमिसुधार लागू जुइधुंकाः मठमन्दिरया नामय् दुगु जग्गा न्हनावन । उकिया नापं गुथि जग्गा रैकरय् हिले दइगु कानून दयेकेधुंकाः ला गुथि जग्गाया लागिं काल हे वःथें जुल ।

न्हापा न्हापा म्हयपि अजिमाया खःजात्रा जुइबलय् ज्याथा त्वाःया प्रजापति थरया ज्यापुतयसं खः कुब्वीगु परम्परा दुगु खः ।

गुथिया जग्गा मदयधुंकाः द्यःखलःया माक्व खर्च बीमफुबलय् छुं दँ न्ह्यःनिसैं प्रजापतितयसं खः कुमब्वीधुंकल । आः द्यःपालाः महर्जनतयत छुं उत्प्रेरणा धेबा तनाबियाः उमित हे खः कुब्वीकावःगु जुयाच्वन ।

म्हयपि अजिमाया द्यःखलः म्हयपि अजिमाया द्यःखलः थँहिटी त्वाःया छगू श्रेष्ठ खलः जुयाच्वन ।

खयतला म्हयपि परिसरया संरक्षण व व्यवस्थापनया लागिं २०६० सालय् हे स्थानीय स्तरय् ‘म्हयपि संरक्षण तथा व्यवस्थापन समिति’ गठन व प्रशासनय् दर्ता जुयाः सक्रिय दुसां जात्रा न्ह्याकेगु, हनेगु भाला अझं नं थ्व हे द्यःखलः श्रेष्ठतयगु ब्वहलय् दु ।

थ्व श्रेष्ठ खलःया गुलिखे दुजःत थःगु उद्योग व्यवसाय स्वयेत येँय् नं पिने हे स्थायी रुपं बाय् हिलावंगु, गुलिखे विदेशय् च्वंवंगुलिं आः येँय् च्वनाच्वंपिं उत्तरदास श्रेष्ठ व अरुणदास श्रेष्ठ निम्ह दाजुकिजाया परिवारं म्हयपि अजिमाया द्यःछेँ व्यवस्थापन, वार्षिक खःजात्रा व मेगु प्रमुख पूजाया लागिं माःगु दक्वं आर्थिक व्ययभार फयेगु पुर्ख्याैली ज्या कःघानावःगु दु ।

आस्था व आभिलाषाया खँः

भक्तजनतयसं म्हयपि अजिमाया देगः थहांवनेगु निपुं स्वाहानेया जवंखवं यत्रतत्र चिचीधंगु चैत्य व मेपिं द्यःपिनिगु मूर्ति स्थापना याःगु दु ।

द्यःया मूर्ति व उकीलिसे सम्बन्धित शिलापत्रया आकार स्वयेबलय् चैत्य व द्यःया मूर्ति स्थापना यायेगु स्वयां नं शिलापत्रय् थःगु नां कियाः प्रचार यायेगु मनंतुना अप्वः खनेदु ।

म्हयपिया दक्षिणपाखे करिब बागू रोपनी जग्गाय् न्यनाच्वंगु छगू गुम्बा नं दु ।

म्हयपिइ लिपांगु इलय् स्थापना याःगु चैत्य, गुम्बा व द्यःपिनिगु मूर्तिं नेपालया धार्मिक विविधता व सहिष्णुतायात प्रतिविम्वित याःगु खनेदुसां थथे हे जुयाच्वंसा लिपा थुकिं भद्दा रुप कायेफुगु व म्हयपिया प्राकृतिक सौन्दर्यय् हे नकारात्मक लिच्वः लायेफुगुपाखे सम्बन्धित सकसिगु व भक्तजनतय् नं ध्यान वने जरूरी खनेदु ।

देय् धर्म निरपेक्ष जुइधुंकूगु परिप्रेक्ष्यय् क्रिश्चियन व मुसलिम समुदायं नं म्हयपि गुँया छुं खाली थासय् चर्च वा मस्जिद दयेकेत जग्गा फ्वंसा अजूचायेमाली मखु ।

अज्याःगु इलय् छु याःसा पायछि जुइ धइगु खँय् आः हे बिचाः याःसा बांलाइ ।